سوال :
باسلام وعرض ادب و احترام
منظور از دفائن العقول درخطبه‌ی اول نهج البلاغه چیست؟
باسلام وسپاس :
در فراز36 و37 خطبه‌ی اول نهج البلاغه، امام نیک باوران حضرت علی(ع) درباره دلایل بعث رسل (بعثت) میفرماید:
و یثیروا لهم دفائن العقول
از دلایل بعثت انبیا برانگیختن و به فعالیت رسانیدن حقایق مخفی شده در عقول است.
«فبعث فیهم رسله» خدا رسولان خود را در میان مردم مبعوث فرمود؛ «و واتر الیهم انبیائه»؛ انبیای خودش را یکی بعد از دیگری فرستاد .
یعنی به یکی قناعت نکرد، پشت سر هم فرستاد که هر کدام آمدند و نفر قبلی را تأیید و تأکید کردند.
چرا؟
بخاطرلحاظ جنبه‌ی تکامل بشرو مراتب رشد .وبا توجه به تحول وانقلاب خرد فردی واجتماعی ومقتضیات زمان سیربعثت همراه با نیاز ورشد عقلی جامعه تدریجا تکامل می‌یافت که در مقاله‌ی مقتضیات بعثت به این موضوع هم اشاره کردم .
هیچ منافات و تفاوتی درپویش امر رسالت، بین انبیا وجود نداشت وندارد. فقط به مقتضای پیشرفت ذهنی بشر پیامبران جدید به همان مقتضیات زمان ومکان جدید به روز می‌بودند
میفرماید:
« وَ الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُون» سوره بقره آیه 4
چون که صد آید نود هم پیش ماست نام احمد نام جمله انبیاست / مولوی
«آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ
کُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَمَلآئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لاَ نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ
وَقَالُواْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَکَ رَبَّنَا وَإِلَیْکَ الْمَصِیرُ»؛ بقره 285
باور به رسالت نبی اکرم ، باور به همه‌ی انبیا وپیام آوران سابق است
باوربه همه‌ی ابعاد رسالت پیامبران ازآدم تا خاتم ازکتاب تا مکتب یعنی یقین داشتن به یگانگی خدا .
اینجاست که حضرت امام فرمود:
«لیستأدوهم میثاق فطرته و یذکروهم منسی نعمته و یحتجوا علیهم بالتبلیغ و یثیروا لهم دفائن العقول»؛
تا ادای عهدی را که خداوند در فطرتشان با آن‌ها بسته بود از آنان بخواهند و نعمت‌های فراموش شده او را به یادشان بیاورند و با ارائه دلایل بر آنان اتمام حجت کنند و دفینه‌های خرد آنان را برایشان برانگیزند.
منظور از "حقایق مخفی شده در عقول" چیست ؟
بنظر می‌رسد :
یثیر درواقع منقلب کردن وجوشش وفعال سازی امری خاموش باشد.
جوشش عقول یا قلیان خردها یعنی به فعالیت واداشتن ذهن وخرد که انرژی بالقوه وساکن است.
مانند پف کردن ذغالی که زیرش آتش باشد ویا آتش زیرخاکستر.
طبق نظر بسیاری از اندیشمندان فلسفه و... :
عقل مجموعه‌‌‌ای محصور و مدون از استعدادها را در خود دارد . منتها با تحصیل ویا تحریک دانش خاموش، ما آن را بدست می‌آوریم.
تحصیل یعنی بازیابی وبدست آوردن وریکاوری از فایلی که در حالت عادی فولدر ساکنی بیش نیست اما با بازکردن وفعال کردن این فولدر اطلاعات اقدام به حرکت‌های بزرگ وبازدهی موثرمی‌کند.
عقول همان عقال ولگام شتر واسب است که برای کنترل واحصا بکارمی‌آید .
عقل ، پاسبان و نگه دارو قید و بند کننده وشکارچی است.
عاقل در واقع دربند کننده‌ی دانش وسازمان دهنده‌ی نگهدار دانش ویا احساس است.
اعتبار دانش ودانایی به جوشش و تحول و تکامل و کارایی آن وابسته است.
اما:
دانش نوری است که درقلب فراوری می‌شود ویا فرود می‌آید.
امام صادق:
العلم نور یقذفه الله فی قلبه من یشاء ./ مصباح الشریعة، ص 16
دانش نوری است که به اراده‌ی خدا درقلب هرکسی که بخواهد پرتو می‌افکند.
قرآن به عنوان معجزه‌ی رسالت نبی اکرم کتابی است که نماد دانش بوده و حجت وبرهان وفصل الخطاب و کرامات مردم آخرالزمان محسوب می‌شود.
این کتاب بر قلب نبی اکرم نازل شده است نه برمغز ایشان.
و إنه لتنزیل رب العلمین نزل به الروح الأمین 192
علی قلبک لتکون من المنذرین 193
بلسان عربی مبین .. شعرا194
«قل من کان عدوا لجبریل فانه نزله علی قلبک باذن الله » بقره97
در این مبحث ،عقل با بعثت نبی اکرم که معجزه اش دانش است .تحریک به فعالیت می‌شود ودانش سیال به نبوغ واختراع وتحول می‌انجامد.
نور دانش در قلب کسانی قرارمی‌گیرد که حضرت حق به ظرفیت وظرافت آن اعتماد بیابد وخوشش آید و اراده به اعتبار فرماید
بنا براین دل اهل خرد منور به نور خداست. وچشمه‌های جوشان نبوغ از " نور" واحد چراغ ازل جان می‌گیرد وتا ابد می‌تابد
همه‌ی امامان ومعصومین واولیا‌ی خدا. همه‌ی دانشمندان ونوابغ علمی‌همه‌ی خردمندان وصاحبان اندیشه وفهم ، دفینه‌های خرد هستند که به مرور همراه با مقتضیات زمان رخ بر می‌افروزند.
ودنیا را با نگاه وخرد ودانش خویش متحول ساخته و در پویایی دانش و تکامل بشر نقش مهم وبنیادینی را ایفا می‌کنند
ودر یک جمله بعثت پیامبر موجب جوشش نبوغ و پویش خرد و تکامل منزلت وهویت انسان کریم و رسیدن به توسعه‌ی همه جانبه در رفاه وعزت وتعالی کرامت انسان است.
والی الله المصیر
حمیدرضا ابراهیم زاده
18 خرداد1393
تمامی‌حقوق مربوط به این اثر درانحصار مولف محفوظ است